Chiến dịch ủng hộ Cuba: lời trấn an phe bảo thủ trong lòng Hà Nội?

Đằng sau lời kêu gọi ủng hộ Cuba là những mâu thuẫn và nỗi sợ hãi cố hữu trong bộ máy tuyên giáo của Việt Nam.

Gần đây,các phương tiện truyền thông nhà nước Việt Nam phát động một chiến dịch rầm rộ kêu gọi người dân quyên góp ủng hộ “nhân dân Cuba anh em”.

Họ nhắc lại những lời lẽ đầy tình hữu nghị “vì Việt Nam, Cuba sẵn sàng hiến dâng cả máu của mình”, nhưng lại tuyệt nhiên không đi kèm một lời giải thích rõ ràng: Tại sao một quốc gia luôn được Việt Nam ca ngợi là biểu tượng của sự “quật cường,” nền y tế Cu Ba luôn được Việt Nam vinh danh, giờ đây lại cần đến sự “giúp đỡ” từ người dân Việt Nam?

Sự né tránh này không phải là ngẫu nhiên.

Nó là một sự né tránh có chủ đích, một phép ẩn dụ cho những mâu thuẫn và cả những nỗi sợ hãi cố hữu trong bộ máy tuyên giáo của Việt Nam.

Một chiến dịch cấp quốc gia

Phát động cấp quốc gia Chương trình vận động ủng hộ nhân dân Cuba”, đó là tiêu đề bài báo trên tờ Quân đội Nhân dân. Tờ báo này cho biết Hà Nội đã huy động nhiều cơ quan trung ương tham gia vào chiến dịch tuyên truyền này. Trung ương Hội chữ thập đỏ, Mặt trận Tổ quốc phát động và thực hiện chiến dịch. Bộ Ngoại Giao làm việc với phía Cuba. Bộ Giáo dục và Đào tạo, Đoàn Thanh niên Cộng sản vận động học sinh sinh viên trong hệ thống giáo dục, Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam vận động trong khối doanh nghiệp.

Đương nhiên, chiến dịch này không thể thiếu các cơ quan truyền thông của nhà nước như Đài Truyền hình Việt Nam, Đài Tiếng nói Việt Nam, Thông tấn xã Việt Nam, Báo Nhân Dân cùng nhiều tờ báo lớn nhỏ khác.

Báo Nhân Dân tuyên truyền rằng khi dịch Covid-19 bùng phát tại Việt Nam, chỉ hai ngày sau khi nhận được đề nghị qua kênh Bộ Quốc phòng Việt Nam, ngày 29/3/2020, “Bộ Chính trị Đảng Đảng Cộng sản Cuba đã quyết định tặng Việt Nam lô thuốc Interferon II đủ điều trị cho 1.000 bệnh nhân Covid-19 và “sẵn sàng cung cấp thêm nếu Việt Nam cần”.”

Cuba hỗ trợ Việt Nam điều trị cho 1000 bệnh nhân, trong khi đó, Hoa Kỳ đã viện trợ cho Việt Nam gần 40 triệu liều vắc xin phòng COVID-19. Ngoài ra, Hoa Kỳ còn hỗ trợ Việt Nam hơn 20 triệu USD, cùng các hỗ trợ kỹ thuật khác, bao gồm các hoạt động Phòng ngừa và Kiểm soát nhiễm khuẩn (IPC), tăng cường năng lực phòng thí nghiệm và huy động sự tham gia của cộng đồng, viện trợ trang thiết bị, vật tư cho lâm sàng và xét nghiệm, 77 tủ âm sâu bảo quản vắc-xin, máy giải trình tự DNA xác định các biến thể Covid-19, cung cấp 100 máy thở cho các bệnh viện điều trị COVID tại Việt Nam, và đào tạo cho hơn 30 tỉnh thành. Hoa Kỳ còn thực hiện chương trình hướng dẫn quốc gia về mở rộng tiêm chủng, xét nghiệm và điều trị COVID-19, điều tra thực địa, phân tích dữ liệu và giám sát để ngăn chặn các đợt bùng phát dịch. Cựu thù của Hà Nội còn hỗ trợ các doanh nghiệp nhỏ và vừa phục hồi sản xuất, kinh doanh và tiếp cận nguồn tài chính.

So sánh giữa hỗ trợ của Cuba thuốc để điều trị cho 1000 bệnh với những hỗ trợ to lớn và có hệ thống của Hoa Kỳ, không thể không đặt câu hỏi tại sao không có một chiến dịch tuyên truyền nào về viện trợ to lớn ấy của Hoa Kỳ. Trao đổi với RFA trong điều kiện ẩn danh, một nhà nghiên cứu ở Hà Nội chia sẻ góc nhìn của mình:

“Điều tôi quan tâm nhiều hơn không phải là họ không tuyên truyền về hỗ trợ to lớn của Hoa Kỳ. Họ hoan hỉ thông báo chương trình vận động ủng hộ “nhân dân Cuba” đang tiến gần đến mốc 350 tỉ đồng, đạt hơn 500% mục tiêu đề ra. Và để đạt được thành tích đó, họ không chỉ huy động cả hệ thống chính trị khổng lồ của mình. Họ còn tạo một chiến dịch truyền thông trên mạng xã hội, thổi bùng một tâm lý xã hội trên mạng. Tôi không có bằng chứng về một sự chỉ huy thống nhất cho hoạt động trên mạng đó nhưng tôi thấy nếu nói đó là một loại thao túng tâm lý trên mạng cũng đúng.”

Thực vậy, truyền thông nhà nước bên cạnh việc mở tài khoản nhận ủng hộ Cuba, cũng phối hợp nhịp nhàng với hoạt động truyền thông trên mạng, một môi trường vốn có sức tác động tức thời tới tâm lý xã hội. Họ tuyên truyền về chương trình ủng hộ nhân dân Cuba đạt 310,9 tỉ đồng, “trend thu phí hoạt động nóng cõi mạng”, khen ngợi những cá nhân có sáng kiến thu được thêm tiền ủng hộ Cuba.

Tuyên truyền một chiều và sự thật về “thiên đường xã hội chủ nghĩa”

Báo Nhân Dân không nói vì sao phải ủng hộ Cuba. Họ chỉ nói về một “chương trình vận động” ủng hộ “nhân dân Cuba” với chủ đề “65 năm nghĩa tình Việt Nam-Cuba”, kỷ niệm 65 năm thiết lập quan hệ ngoại giao hai nước (1960-2025).

Báo chí nhà nước tự hào vì Bí thư thứ nhất, Chủ tịch Cuba Miguel Díaz-Canel Bermúdez bày tỏ sự biết ơn với “kỷ lục hào phóng” mà nhân dân Việt Nam dành cho Cuba. Nhưng họ không nói đến những đồ dùng xa xỉ mà ông đeo trên người giữa lúc người dân Cuba rơi vào cảnh đói khổ cùng quẫn: đồng hồ Rolex từ 14 ngàn đến 18 ngàn đô la mỗi cái, cà vạt lụa Hermes giá khoảng 250 đô la một chiếc. Người cháu của Chủ tịch Phidel Castro cũng khoe cuộc sống xa xỉ trên mạng xã hội giữa năm 2025, trong khi người dân Cuba lâm vào cảnh thiếu thốn lương thực, đất nước thiếu điện nghiêm trọng.

Cuộc sống xa xỉ của những người này vẫn chưa phải là câu hỏi cuối cùng về chiến dịch kêu gọi ủng hộ Cuba đói khổ của hệ thống chính trị Việt Nam. Trao đổi với RFA, Luật sư Đặng Đình Mạnh nói:

“Cuba không bão, không lũ lụt, không thiên tai gì cả. Cuba có mọi thứ mà thiên nhiên ưu đãi. Nhưng dân chúng lại đói khổ đến mức Việt Nam phải kêu gọi ủng hộ. Sự đói khổ ấy đến từ đâu? New York là vùng đất thiên nhiên vô cùng khắc nghiệt. Ai cũng biết mùa đông tới, nhiệt độ xuống âm sâu một thời gian dài, tuyết cao hàng mét ở nơi ấy, khắc nghiệt đến nỗi người mới đến tưởng như không sống nổi, nhưng đó lại là thành phố giàu có nhất thế giới. Vì sao? Vì thể chế mà thôi.”

Tờ báo Nhân Dân, Quân đội Nhân dân và nhiều cơ quan báo chí khác đồng loạt đăng tải lời kêu gọi của các tổ chức như Hội Chữ thập đỏ, Liên hiệp các tổ chức hữu nghị Việt Nam. Thông điệp rất rõ ràng: Cuba đang gặp khó khăn, và với tư cách là người anh em, Việt Nam cần phải ra tay giúp đỡ.

Thế nhưng, “khó khăn” đó là gì? Nguyên nhân sâu xa từ đâu? Câu trả lời cho những câu hỏi cốt tử này hoàn toàn vắng bóng. Không một dòng nào đề cập đến thực trạng kinh tế - xã hội đã xuống đến tận đáy của Cuba. Luật sư Đặng Đình Mạnh chia sẻ:

“Trong chiến dịch tuyên truyền đó, không ai dám chỉ ra sự thật rằng Cuba đã và đang sụp đổ từ lâu chính vì mô hình kinh tế cộng sản, độc tài, tập trung, quan liêu, đóng cửa – một mô hình đã thất bại trên toàn thế giới. Không phải chỉ có Hoa Kỳ cấm vận họ mà chính họ đã đóng cửa với Hoa Kỳ và cả thế giới, chỉ còn chơi với vài “người bạn” giống họ.”

Lãnh đạo Cuba đang phải đối mặt với tình trạng thiếu thốn lương thực, thuốc men, mất điện triền miên, dẫn đến những cuộc biểu tình lớn của người dân.

Năm 2021, hàng ngàn người dân Cuba xuống đường biểu tình chống chính quyền vì đất nước thiếu thốn mọi thứ. Lãnh đạo Cuba khi đó đổ lỗi cuộc biểu tình này là do Mỹ kích động. Đó là thời điểm cả thế giới lao đao vì đại dịch Covid. Có thể giải thích rằng Cuba khi đó rơi vào khó khăn chung của nhiều quốc gia. Nhưng rồi năm 2024, không còn dịch Covid, dân Cuba biểu tình lần nữa, vì đói. Năm 2025, các cuộc biểu tình vẫn không dừng lại. Lần này, đến lượt sinh viên Cuba, những “người con cưng” của chế độ, được hưởng thụ nhiều ưu đãi, lại là những người dẫn đầu cuộc biểu tình. Họ phản đối tình trạng mất điện, thiếu nước, hệ thống giao thông lụn bại, chi phí thực phẩm tăng vọt, việc tăng giá dữ dội đối với dịch vụ internet khiến đất nước không ngóc đầu lên được. Các chi bộ địa phương của Liên đoàn Sinh viên Đại học Cuba (FEU) đã kêu gọi sinh viên thực hiện một loạt các biện pháp, bao gồm bãi khoá, các vị bộ trưởng phải giải trình và thậm chí họ yêu cầu chủ tịch của tổ chức FEU phải từ chức.

Câu hỏi cần đặt ra là khi nhân dân Cu Ba biểu tình chống chính quyền vì đói, vì chính quyền bất lực trước sự sụp đổ của kinh tế đất nước, Việt Nam đang ủng hộ ai, “chính quyền” hay “nhân dân” Cu Ba? Một nhà nghiên cứu ở Hà Nội chia sẻ với RFA:

“Tôi cũng có băn khoăn tương tự là số tiền mấy trăm tỉ mà dân Việt Nam quyên góp trong một chiến dịch tuyên truyền hoàn toàn cảm tính, bồng bột, trẻ con này sẽ được giao vào tay ai? Vào tay những lãnh đạo Cu Ba đang đeo đồng hồ Rolex 18 ngàn đô la một chiếc hay cho những bạn sinh viên đang đòi hỏi chính quyền phải thay đổi để đưa đất nước khỏi vũng lầy? Người ta không cần hỏi như vậy nếu như “chính quyền” và “nhân dân” là một. Nhưng ở đây có phải vậy đâu.”

Nỗi sợ hãi về quá khứ: Che giấu hình ảnh của chính mình năm xưa?

Tuyên giáo Việt Nam không chịu thừa nhận sự thất bại của mô hình mà cả hai nước từng theo đuổi. Họ không dám nói ra một sự thật về Cu Ba: trong khi Trung Quốc đã cải cách kinh tế và mở cửa với thế giới được gần 50 năm, và chính Việt Nam đã thực hiện “Đổi Mới” được gần 40 năm để thoát khỏi đói nghèo, thì Cuba vẫn kiên trì bám lấy một hệ tư tưởng đã phá sản.

Tại sao Tuyên giáo Việt Nam phải che giấu sự thật phũ phàng về Cuba? Câu trả lời nằm ở chính lịch sử không xa của Việt Nam.

Hình ảnh Cuba đói nghèo, lạc hậu ngày nay chính là tấm gương phản chiếu chân thực nhất của miền Bắc Việt Nam giai đoạn 1954-1975 và của cả nước Việt Nam thống nhất trong thời kỳ “bao cấp” đen tối (1975-1986).

Đó là mô hình kinh tế tập trung, kế hoạch hóa, nơi tem phiếu và sự thiếu thốn là nỗi ám ảnh thường trực của mọi gia đình. Nền kinh tế đó đã đẩy Việt Nam đến bờ vực của sự sụp đổ, với lạm phát phi mã và nạn đói quay trở lại.

Công cuộc Đổi Mới năm 1986, về bản chất, là một sự thừa nhận thất bại của mô hình kinh tế xã hội chủ nghĩa kiểu cũ. Một nhà nghiên cứu ở Hà Nội chia sẻ góc nhìn của mình với RFA trong điều kiện ẩn danh:

“Trớ trêu thay, con đường mà Việt Nam lựa chọn để thoát khỏi khủng hoảng – chấp nhận kinh tế nhiều thành phần, thừa nhận kinh tế tư nhân, mở cửa hội nhập với thế giới – lại chính là những gì mà nền kinh tế của miền Nam trước năm 1975 thực hiện. Đó là một nền kinh tế thị trường, dù còn non trẻ và bị ảnh hưởng bởi chiến tranh, nhưng đã cho thấy sự năng động và tiềm năng phát triển vượt trội so với mô hình tập thể hóa ở miền Bắc. Việc thừa nhận sự sụp đổ của Cuba ngày nay cũng đồng nghĩa với việc phải thừa nhận rằng con đường mà những người cộng sản Việt Nam từng theo đuổi là sai lầm, và con đường mà họ từng gọi là “tư bản”, “ngụy quyền”, “phản động” lại chứa đựng những yếu tố hợp lý để phát triển đất nước.

Đây là một sự thật lịch sử mà bộ máy tuyên giáo luôn muốn né tránh. Kêu gọi ủng hộ Cuba mà không phân tích nguyên nhân là cách để họ vừa duy trì “tình đoàn kết anh em” về mặt ý thức hệ, vừa giấu đi quá khứ thất bại của chính mình.”

Theo Giáo sư Vũ Tường ở Đại học Oregon, Việt Nam đã đạt được những thành tích rất lớn về nông nghiệp sau 1986. Việt Nam thường tự hào là mình đi từ đói nghèo đến quốc gia xuất khẩu gạo với số lượng hàng đầu thế giới. Nhưng họ không dám thừa nhận một sự thực là thành tích ấy không phải do họ có sáng tạo gì mới mà đơn giản là vì trước đây họ siết chặt nền kinh tế thì sau 1986 họ mở cửa cho dân làm ăn.

Đó cũng là sự thật về Cu Ba mà truyền thông nhà nước không dám nói tới.

Mâu thuẫn trong kỷ nguyên mới: Tư duy Tô Lâm và lực cản nội tại

Có phải truyền thông nhà nước định đánh bóng, tô hồng lịch sử cộng sản đói nghèo của mình bằng cách tô hồng Cu Ba ngày nay? Nếu họ định làm vậy, chiến dịch tô hồng Cu Ba này vấp phải những mâu thuẫn không thể hoá giải với chính những “tư duy mới” của Tổng Bí thư Tô Lâm.

Sự mâu thuẫn trở nên rõ nét nếu đối chiếu chiến dịch ủng hộ Cuba với những định hướng gần đây của giới lãnh đạo cao nhất. Tổng Bí thư Tô Lâm, trong các bài phát biểu và chỉ đạo của mình, liên tục nhấn mạnh đến một “kỷ nguyên vươn mình của dân tộc”. Ông khẳng định tầm quan trọng của kinh tế thị trường, của khoa học công nghệ, của việc mở rộng sự liên thông với nền kinh tế thế giới. Các nghị quyết của ĐCSVN cũng liên tục đề cập đến việc phải khơi dậy mọi tiềm năng, huy động mọi nguồn lực, đặc biệt là từ kinh tế tư nhân, để đưa Việt Nam trở thành một quốc gia phát triển, thu nhập cao vào năm 2045.

Rõ ràng, tư duy lãnh đạo hiện tại của Việt Nam đã hoàn toàn đi theo quỹ đạo của kinh tế thị trường và hội nhập toàn cầu.

Vậy làm sao có thể dung hòa giữa việc cổ vũ cho một kỷ nguyên phát triển dựa trên đổi mới, sáng tạo và thị trường, với việc ủng hộ một cách vô điều kiện cho một chế độ bảo thủ, lạc hậu, từ chối cải cách và đang đẩy người dân của mình vào cảnh cùng quẫn như Cuba?

Phải chăng hành động kêu gọi quyên góp cho Cuba cho thấy một sự mâu thuẫn sâu sắc ngay trong nội bộ hệ thống? Một nhà nghiên cứu ở Hà Nội trao đổi với RFA:

“Tôi có cảm giác chiến dịch tuyên truyền ủng hộ Cuba này không phải là một hành động ngoại giao hay nhân đạo. Nó là một thông điệp trấn an đối với phe bảo thủ trong hệ thống rằng dù có “Đổi Mới”, có mở cửa hội nhập sâu rộng đến đâu, họ vẫn không từ bỏ gốc gác ý thức hệ của mình. Tuy nhiên, hành động này đang tạo ra một hình ảnh mâu thuẫn và khó hiểu trong mắt người dân và cộng đồng quốc tế. Nó cho thấy tư tưởng cởi mở, thực dụng để đưa đất nước vào một “kỷ nguyên vươn mình” đang phải đối mặt với lực cản không nhỏ từ chính những tàn dư của tư duy cũ kỹ, giáo điều ngay trong lòng chế độ.”